ÖNDER YILMAZ Ankara – Konya Teknik Üniversitesi Maden Mühendisliği Kısmı Maden Mekanizasyon ve Teknolojisi Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Niyazi Bilim, facianın kömür tozundan kaynaklı olabileceğine dikkat çekerek, sensör datalarını incelemeden kazanın nedeninin anlaşılamayacağını söyledi. Nedenin degaj (ani gaz boşalması) kaynaklı olup olmadığını anlamak için ocaktaki sensörlerin üç dört saat evvelki datalarının incelemesi gerektiğini vurgulayan Bilim, “Metan pahası sıfırdan başlayarak en son ölçülen 1,60 üzere bir kıymete yavaş yavaş çıkma eğilimindeyse buradan şu sonuç çıkar. Ortama yavaş yavaş bir sızıntı formunda yayılma. Ancak örnek, şayet patlamadan evvelki beş ya da 10 dakika içerisinde sıfırken, 10-15 dakikalık mühlet içerisinde 1,6’ya çıktıysa degaj üzere düşünebiliriz” değerlendirmesini yaptı.
‘Kök neden bulunmalı’
İki tıp kömür tozu patlaması olduğunu belirten Bilim, şu bilgileri verdi:
“Bir tanesi, ortama kömür tozu yayılır, yoğunluğu, ölçüsü fazla olduğu vakit bir tetikleyici, bir kıvılcım, bir ateş bularak patlayabilir. Mühendislik tedbirlerini uygulayarak -en azından toz oluşumu önlemek – sulu toz bastırıcılar kullanmak, taş dozu serpmek üzere birtakım formüller kullanılarak kömür tozu patlamaların üstesinden rahatlıkla gelinebilir. Ancak bir de grizu patlamaları sonucunda, patlamanın şiddetiyle ortamdaki kömür tozları etrafa yayılır ve patlama gerçekleşir. Bu durumda mühendislik tahlilleri tesirli olamaz.”
ODTÜ Maden Mühendisliği Kısmı Lider Yardımcısı Prof. Dr. Nuray Demirel de metan gazının en düşük tutuşma sıcaklığının 510 santigrat derece olduğunu, oluşan gaz sıkışması nedeniyle yaşanan patlamalardaki ortam sıcaklığının 1850 ile 2650 santigrat dereceye ulaşabildiğini söyledi. Bu patlamalarda ortama zehirli ve boğucu gazların dolduğunu kaydeden Demirel, ortamda kömür tozu mevcutsa ve bir tedbir yoksa da ardından kömür tozu patlamalarını yaşanabileceğine işaret etti. Alev suratının saniyede 300 fite kadar ulaşabildiğini ve yaklaşık 329 kilometre/saat süratle yayılan alev dalgasına dikkati çeken Demirel, “Kömür toz denetimi de metan denetimi kadar kıymetlidir. Bu kazadan ders alarak kök nedenlerin tespit edilip giderilmesi gerekiyor” diye konuştu.
‘Fitil gibi’
Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Madencilik ve Maden Çıkarma Kısmı Lideri Prof. Dr. Kemal Barış ise Türkiye’de teknik olarak havalandırmaya kıymet verilmediğine işaret ederek, “Doğru havalandırma yapmazsanız gazü biriktirir ve patlatırsınız. Metanla uğraşta havanın ölçüsü kadar suratı da kıymetli. Kâfi türbülans sağlayamazsanız o galeri içinde metan tavanda birikir” dedi. Kömür tozu riskine de değinen Barış, “Dünyada da ülkemizde de büyük çaplı felaketlerin gerisinde toz patlamaları var, metan patladığı vakit bu kadar uzun galerileri kat edecek bir etken değil. Metan patlıyor, bunun basıncı yoldaki tozu havalandırıyor, gelen alev onu yakıyor; bu fitil üzere nereye kadar gidiyor? O toz patlamasını engelleyecek bir baraja denk gelene kadar” dedi.
‘Acil ihtar sistemi yoktu’
Bartın’da meydana gelen maden faciasında olayın yaşandığı TTK Amasra Kurum Müdürlüğü’nden alınan evrak ve tabirler sonucunda işçi eksikliği, işçilerin bilgi vererek yada vermeyerek işe gelmediği, kendi ortalarında değişiklik yaptıkları, düzenlenen tertip listesi dışına çıkarak farklı vardiyalarda çalıştıkları, meydana gelen patlamada misyon listesinde olmayan altı emekçinin vefat ettiği, vazife listesinde bulunup da resmi olarak müsaadeli olmayıp misyona gelmeyen 13 kişinin olduğu tespit edilmiş.
Patlamanın yaşandığı gün maden ocağında merkezi gaz izleme merkezi operatörü Mehmet Özdemir’in hem polis hem de savcılık tabirinde, “Acil durumda tüm emekçileri uyaran bir sistem bulunmamaktadır. Telsiz ve telefonlarla irtibat kurulmamaktadır. Diyafon bulunmaktadır lakin diyafon bize, gaz izleme merkezine bağlı değildir. Biz bunu üstlerimize söyledik lakin bu konuda bir uygunlaştırma yapılmadı” dediği ortaya çıktı. Özdemir, İş Sıhhati ve Güvenliği yönergesine nazaran metan düzeyi yüzde 1 pahasına ulaştığı vakit lağım atma süreci yapılmaması gerektiğini anlatarak, “Fakat yüzde 1 düzeyinde olduğu vakitlerde da lağım atma süreci olmuştur” dedi. Metan oranının 2’nin üzerine çıktığını çok gördüğünü anlatan Özdemir, şunları söyledi: “Ben metanın yüksekliğini -300 kot 1. Rekup sağ kalın damar üst taban yolu olarak tespit ettim. Bana -320 kotundan rastgele bir data gelmedi, zati burada sensör yok fakat yeraltında -320’de sensör bulunuyorsa da bizin sistemimizde kayıtlı değil.